Boeddhisme is heel anders

Vaak beweren mensen dat de grote wereldreligies allemaal op hetzelfde neerkomen. Maar niets is minder waar. Aan de oppervlakte kunnen dingen op elkaar lijken, maar als je tot de dieper liggende kern van zaken komt, dan is er een groot verschil te zien. Zo groot zelfs, dat het boeddhisme in feite niet meer in het rijtje van de grote wereldreligies past... De enige reden waarom je boeddhisme in dat rijtje kunt plaatsen is dat het, net zoals de andere religies, een religie is. De functie van een religie is om mensen te helpen om het totale lijden te boven te komen; religie moet dus dienst doen voor de mensheid, maar veel mensen zijn 'in dienst' van hun religie. Een religie dient als een vlot te fungeren, een vlot waarmee je de overkant kunt bereiken, de kust van veiligheid, vrijheid en bevrijding van lijden. Maar als een vlot niet waterdicht is, is het geen veilig vlot. Dan kan het mensen en de wereldgemeenschap in gevaar brengen en kan het geen goede gids zijn.

Hierna volgen in het kort een paar van de meest belangrijke aspecten die grote verschillen aantonen tussen andere religies zoals het christendom, de islam, het hindoeïsme en andere religies die een god zien als hun schepper of religies waarin mensen hun bevrijding extern zoeken. Deze opsomming is niet bedoeld om disrespect voor andere religies te tonen, maar om aan te geven dat boeddhisme heel anders is. Waar iemand voor kiest is aan de persoon in kwestie.

Boeddha Gotama was een mens zoals jij en ik, maar wel een heel bijzonder mens. Hij was niet iemand die beweerde een afgezant, een profeet of een zoon van een of andere god te zijn die een boodschap van die god komt brengen. Vanzelfsprekend was hij dan ook niet iemand die beweerde dat die god diegene zal straffen die geen gehoor aan die boodschap geeft...

De Boeddha heeft in zijn verlichting ontdekt 'hoe dingen zijn', hij heeft de ware aard van dingen ontdekt. Dat is het kardinale punt om verlichting te bereiken oftewel om vrij te zijn van lijden. Het is het ontwaken tot de realiteit, wakker worden uit een bijna onvoorstelbare diepe mentale slaap. Die slaap is zo diep, dat de meeste mensen niet begrijpen dat ze onderhevig zijn aan lijden en dat het hun taak is daaraan een einde te maken. Om bevrijding van lijden te realiseren, hebben wij als taak om zelf te ontdekken wat de Boeddha ontdekt heeft. Een boodschap van welke godheid dan ook, kan ons geen bevrijding van lijden schenken. En een scheppingsverhaal heeft in het boeddhisme al helemaal geen plaats. Boeddhisme is geen verzinsel, maar een ontdekking.

De Boeddha onderwijst dat alle dingen drie karaktereigenschappen (ti lakkhana) gemeen hebben.

Alles wat de aard van opkomen in zich heeft, heeft ook de aard van vergaan in zich. Zodra iets opkomt, treedt het proces van verval al in werking. Alle verschijningsvormen, alle dingen in het bestaan, worden gekenmerkt door drie eigenschappen: de eerste eigenschap is dat alle dingen vergankelijk zijn. Omdat dingen vergankelijk zijn, zijn dingen onvolmaakt en onbevredigend van aard; en daarom in essentie beladen met lijden. Dit is de tweede eigenschap. De derde eigenschap is, dat alle dingen veranderen. Alles is zonder een 'zelf', zonder enige vaste kern. Er is geen enkel fenomeen in het hele universum dat twee momenten hetzelfde blijft. Dit is de derde eigenschap die alle dingen gemeen hebben. Dit is de ware aard van dingen. Het is een onomstotelijk feit en een vaststaande wet.

Echter, mensen met een verkeerd inzicht, beschouwen datgene wat vergankelijk is, als zijnde onvergankelijk; onbevredigende dingen als zijnde bevredigend; instabiele dingen als zijnde stabiele en blijvende dingen etc. Dat is de omgekeerde wereld, dat is de dingen op z'n kop zien.

De drie karaktereigenschappen worden door geen enkele godheid verkondigd, ook niet door zijn afgezant, zijn profeet, of zijn zoon. Integendeel, deze personages beweren dat er een goddelijke schepper is, maar de waarheidzoeker zal ontdekken dat dat gebaseerd is op een verkeerd inzicht. Het is alleen een Boeddha die de drie karaktereigenschappen verkondigt. Daarom kan de boodschap van geen enkele godheid ons bevrijding van lijden schenken, maar de boodschap van een Boeddha wel, alhoewel de Boeddha slechts kan wijzen. Wijzelf moeten het werk doen om tot deze realiteit te ontwaken.

In het boeddhisme is er geen plaats voor een goddelijke schepper of een wezen waarvan wij afhankelijk zijn voor onze bevrijding. De bewering dat er een goddelijke schepper is, is volgens de boeddhistische gedachtegang gebaseerd op een verkeerd inzicht in de ware aard van dingen. En wie onderwijst dat bevrijding afhankelijk is van een goddelijke macht, maakt mensen afhankelijk van die goddelijke macht.

Verder zorgt een geloof in een goddelijke schepper ervoor dat men de eigen verantwoordelijkheid naast zich neerlegt. Een schepper bepaalt ook je lot, hetgeen mensen inactief maakt ten opzichten van het nastreven van een deugdzaam leven. Als alles de 'wil van een god is', dan begrijp je niet dat wilshandelingen gevolgen hebben (verkeerd inzicht), dus heeft het ook geen enkele zin om een deugdzaam leven te leiden... Maar de Boeddha benadrukt steeds dat wijzelf de volledige verantwoordelijkheid hebben in alles wat we doen en willen bereiken. Daarmee heeft hij de mens boven elke godheid geplaatst. Hij zei: "Atta hi attano natho", iemand is zijn eigen redder.

Boeddhisme is vrij van dwangmatigheid en bekeringsdrang en eist van de volger niet een blind geloof. Nog nooit in de geschiedenis heeft een boeddhistisch land anders denkenden aangevallen of vervolgd omdat een andere gedachtegang niet welkom was of niet gerespecteerd werd. Ook voor individuele boeddhisten is het uitermate ongepast om pogingen te doen anderen te bekeren. Er mag alleen mondjesmaat gewezen worden indien daar aanleiding voor is. Het willen bekeren van anderen is nergens anders aan te wijten dan aan de eigen begeerte; de Boeddha heeft begeerte aangewezen als hoofdoorzaak van lijden, het is een immorele factor van de geest... Vanaf het allereerste begin zal de scepticus aangenaam getroffen worden door haar roep tot een diepgaand onderzoek. Boeddhisme is, van het begin tot het einde, open voor iedereen die ogen heeft om te zien en een geest om te begrijpen.